Aadhar प्रमाणीकरण बातम्यांमध्ये का?

केंद्राने सुशासनासाठी AADHAR प्रमाणीकरण (समाज कल्याण, नवोन्मेष, ज्ञान) सुधारणा नियम, २०२५ अधिसूचित केले आहे. इलेक्ट्रॉनिक्स आणि आयटी मंत्रालयाने म्हटले आहे की, सार्वजनिक हितासाठी विविध सेवा प्रदान करण्यासाठी, नवोन्मेष, ज्ञान आणि सार्वजनिक सेवा वाढविण्यासाठी आधार प्रमाणीकरण सरकारी आणि खाजगी संस्थांमध्ये विस्तारित केले गेले आहे. या सुधारणांमुळे रहिवाशांना ई-कॉमर्स, प्रवास, पर्यटन, आतिथ्य आणि आरोग्य सेवांसारख्या अनेक नवीन सेवांचा अखंडपणे लाभ घेता येईल. सुधारित नियमांमुळे राहणीमान आणि उपजीविकेची सुलभता देखील वाढेल.

AADHAR नियम:

आधार कार्ड नियम	वर्णन
आधार क्रमांक	बायोमेट्रिक आणि डेमोग्राफिक डेटावर आधारित UIDAI (युनिक आयडेंटिफिकेशन अथॉरिटी ऑफ इंडिया) द्वारे जारी केलेला १२-अंकी युनिक आयडेंटिफिकेशन नंबर.
आधारसाठी पात्रता	१८२ दिवसांपेक्षा जास्त काळ भारतात राहणारे नागरिक आणि परदेशी नागरिकांसह सर्व भारतीय रहिवासी आधार क्रमांक मिळविण्यास पात्र आहेत.
आधार प्रमाणीकरण	एक प्रक्रिया जिथे यूआयडी क्रमांक आणि संबंधित बायोमेट्रिक/डेमोग्राफिक डेटा सेंट्रल आयडेंटिटीज डेटा रिपॉझिटरी (सीआयडीआर) विरुद्ध सत्यापित केला जातो.
आधार प्रमाणीकरणाचे प्रकार	१. लोकसंख्याशास्त्रीय प्रमाणीकरण २. ओटीपी प्रमाणीकरण ३. बायोमेट्रिक प्रमाणीकरण ४. बहु-घटक प्रमाणीकरण
बायोमेट्रिक डेटा	ओळख पडताळण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या फिंगरप्रिंट्स, आयरिस स्कॅन आणि फेशियल रेकग्निशनचा समावेश आहे.
आधार लिंकिंग आवश्यकता	पडताळणी सुलभ करण्यासाठी आधारला पॅन, बँक खाती, मोबाईल नंबर आणि सरकारी योजनांसारख्या विविध सेवांशी जोडणे आवश्यक आहे.
ऐच्छिक वापर	यूपीएससी परीक्षांसाठी नोंदणी करण्यासारख्या काही सेवांसाठी आधार प्रमाणीकरण ऐच्छिक आहे, परंतु कर भरणे आणि अनुदान प्राप्त करणे यासारख्या इतर सेवांसाठी ते अनिवार्य आहे.
आधार ई-केवायसी	आधारचा वापर इलेक्ट्रॉनिक KNOW YOUR CUSTOMER (ई-केवायसी) साठी केला जाऊ शकतो, जो ओळख पडताळण्यासाठी एक कागदविरहित आणि डिजिटल मार्ग आहे.
गोपनीयता आणि सुरक्षा	आधार डेटा कडक गोपनीयता नियमांद्वारे संरक्षित आहे. डेटा सुरक्षित ठेवण्यासाठी UIDAI सुरक्षा उपाय प्रदान करते.
आधार आणि मुले	५ वर्षांखालील मुलांना बायोमेट्रिक डेटा देण्याची आवश्यकता नाही, परंतु त्यांची लोकसंख्याशास्त्रीय तपशीलांसह नोंदणी करणे आवश्यक आहे.
परीक्षांमध्ये आधार-आधारित प्रमाणीकरण	यूपीएससी सारख्या परीक्षांमध्ये, आधारचा वापर फिंगरप्रिंट, चेहऱ्याची ओळख आणि ओळख पडताळणीसाठी क्यूआर कोड स्कॅनिंगसाठी केला जाऊ शकतो.
आधार तपशील अपडेट करणे	व्यक्ती UIDAI च्या ऑनलाइन पोर्टल किंवा केंद्रांद्वारे पत्ता, फोन नंबर किंवा छायाचित्र यासारखी वैयक्तिक माहिती अपडेट करू शकतात.
अनिवासींसाठी आधार कार्ड	जर अनिवासी १८२ दिवसांपेक्षा जास्त काळ भारतात राहण्याच्या पात्रतेच्या निकषांची पूर्तता करत असतील तर ते आधारसाठी अर्ज करू शकतात.

AADHAR बद्दल मूलभूत माहिती :

श्रेणी	वर्णन
AADHAR म्हणजे काय?	भारतीय विशिष्ट ओळख प्राधिकरण (UIDAI) कडून सर्व भारतीय रहिवाशांना १२ अंकी अद्वितीय ओळख क्रमांक जारी केला जातो.
हे कसे कार्य करते	आधार हे बायोमेट्रिक्स (बोटांचे ठसे, बुबुळ, चेहरा) आणि लोकसंख्याशास्त्रीय माहितीवर आधारित आहे.
स्वयंसेवा	आधार ही एक स्वयंसेवी सेवा आहे जी वय, लिंग किंवा कागदपत्रे काहीही असो, कोणालाही उपलब्ध आहे.
आधारचे उपयोग	विविध सेवांसाठी (बँक खाती, पासपोर्ट अर्ज, सरकारी फायदे इ.) ओळख पडताळणी.
	ओळख पडताळणीसाठी ऑनलाइन आणि ऑफलाइन दोन्ही प्रकारे वापरले जाऊ शकते.
आधारचे फायदे	सेवांमध्ये प्रवेश करण्यासाठी अनेक कागदपत्रांची आवश्यकता दूर करते.
	देशात कुठेही ओळख पडताळता येत असल्याने, गतिशीलता सुलभ करते.
	फसवणूक कमी करण्यास मदत करते आणि सामाजिक समावेशन आणि आर्थिक सुरक्षिततेला समर्थन देते.
AADHAR कसा मिळवायचा	लोकसंख्याशास्त्रीय आणि बायोमेट्रिक माहिती देऊन आधार क्रमांकासाठी मोफत नोंदणी करा.
	अधिक माहितीसाठी, तुम्ही UIDAI च्या टोल-फ्री क्रमांक १९४७ वर संपर्क साधू शकता.

सुशासनासाठी AADHAR :

१. AADHAR प्रमाणीकरणाचा विस्तार: सुशासन, समाजकल्याण आणि नवोपक्रमांना प्रोत्साहन देण्यासाठी आधार प्रमाणीकरणाची व्याप्ती वाढवते. ई-कॉमर्स, प्रवास, पर्यटन, आतिथ्य आणि आरोग्य यासारख्या क्षेत्रांमध्ये सेवा वितरण सुधारण्याचे उद्दिष्ट आहे.

२. गैर-सरकारी संस्थांचा समावेश: सरकारी आणि गैर-सरकारी संस्थांना सार्वजनिक हिताच्या सेवांसाठी आधार प्रमाणीकरण वापरण्याची परवानगी देते.

३. राहणीमान सुलभतेवर लक्ष केंद्रित करा: सेवांमध्ये प्रवेश सुधारणे आणि अखंड सेवा वितरण सुलभ करून रहिवाशांसाठी जीवनमान सुलभ करणे हे उद्दिष्ट आहे.

४. विश्वसनीय व्यवहार: सेवा प्रदाते आणि साधक दोघांसाठीही विश्वसनीय ओळख पडताळणी सक्षम करून सुरक्षित आणि विश्वासार्ह व्यवहार सुनिश्चित करते.

५. सुव्यवस्थित मंजुरी प्रक्रिया: आधार प्रमाणीकरण शोधणाऱ्या संस्थांनी संबंधित मंत्रालय किंवा विभागाकडे आवश्यक तपशीलांसह अर्ज करणे आवश्यक आहे. अर्जांचे UIDAI द्वारे पुनरावलोकन केले जाईल आणि शिफारसींवर आधारित MeitY द्वारे मंजूर केले जाईल.

६. नवोपक्रमासाठी प्रोत्साहन: विविध सेवांसाठी आधार प्रमाणीकरणाचा वापर करून डिजिटल उपायांच्या विकासाला या सुधारणा प्रोत्साहन देतात.

७. भागीदारी मजबूत करणे: वर्धित प्रशासन उपायांसाठी सरकारी आणि खाजगी संस्थांमध्ये मजबूत भागीदारी वाढवण्याचे उद्दिष्ट आहे.

८. आधार-सक्षम सेवांमध्ये सुधारित प्रवेश: व्यक्तींना आधार-सक्षम सेवांमध्ये अधिक चांगली प्रवेश प्रदान करणे, कार्यक्षमता आणि सेवा वितरण सुधारणे अपेक्षित आहे.

९. पारदर्शकता आणि समावेशकता वाढवणे: या दुरुस्तीचा उद्देश निर्णय प्रक्रियेत पारदर्शकता आणि समावेशकता वाढवणे आहे, ज्यामुळे रहिवासी आणि सेवा प्रदात्यांना फायदा होईल.

AADHAR वापरात कोणत्या समस्या आहेत?

१. डेटा चोरी: गुन्हेगार फसव्या क्रियाकलापांसाठी बायोमेट्रिक डेटा (जसे की फिंगरप्रिंट्स किंवा आयरीस स्कॅन) चोरू शकतात, ज्यामुळे सुरक्षिततेला धोका निर्माण होतो.

२. प्रमाणीकरण अयशस्वी: आधार प्रमाणीकरण विविध कारणांमुळे अयशस्वी होऊ शकते, ज्यामुळे फायदे आणि सेवांचे वितरण विलंबित होऊ शकते.

३. सुरक्षा चिंता: आधार प्रणालीशी संबंधित सुरक्षा आणि गोपनीयतेच्या भेद्यतेबद्दल चिंता आहेत.

४. अधिकारांचे उल्लंघन: काहींचा असा युक्तिवाद आहे की आधार लोकांच्या गोपनीयतेच्या अधिकाराचे उल्लंघन करू शकतो, विशेषतः वैयक्तिक डेटा संकलन आणि वापराबद्दल.

५. बायोमेट्रिक माहितीमध्ये अस्पष्टता: सर्वोच्च न्यायालयाने आधार कायद्याच्या काही तरतुदी रद्द केल्या, ज्यामध्ये खाजगी कंपन्यांना प्रमाणीकरणासाठी बायोमेट्रिक डेटा वापरण्याची परवानगी देणे समाविष्ट आहे.

६. अपुरी सुविधा: आधार नोंदणी, तपशील अद्यतनित करणे आणि हरवलेले आधार क्रमांक पुनर्प्राप्त करण्यासाठी अपुरी सुविधांबद्दल चिंता आहे.

७. AADHAR माहितीमध्ये त्रुटी: आधार अर्जांमध्ये स्पेलिंग चुका, जुळणारे फोटो किंवा पॅन कार्डसारख्या आधार आणि इतर कागदपत्रांमधील तफावत यासारख्या त्रुटी येऊ शकतात.

पुढे जाण्याचा मार्ग :

१. सुरक्षा मजबूत करा: बायोमेट्रिक डेटा चोरी आणि उल्लंघनांपासून संरक्षित करण्यासाठी सुरक्षा उपाय वाढवा.
२. प्रवेशयोग्यता सुधारा: आधार केंद्रांचा विस्तार करा आणि डेटा अपडेट आणि पुनर्प्राप्तीसाठी सेवा सुधारा, विशेषतः दुर्गम भागात.
३. पत्ता गोपनीयता: गोपनीयता नियमांचे काटेकोर पालन सुनिश्चित करा आणि डेटा वापरासाठी स्पष्ट संमती द्या.
४. त्रुटी कमी करा: डेटा त्रुटी कमी करण्यासाठी आणि गुणवत्ता नियंत्रण सुधारण्यासाठी नोंदणी सुलभ करा.

५. प्रमाणीकरण वाढवा: सेवा वितरणास विलंब करणाऱ्या अपयशांना प्रतिबंध करण्यासाठी प्रमाणीकरण विश्वसनीयता सुधारा.
६. जागरूकता वाढवा: आधारच्या ऐच्छिक/अनिवार्य वापराबद्दल सार्वजनिक ज्ञान वाढवा आणि डेटा हाताळणीमध्ये पारदर्शकता वाढवा.
७. नवोपक्रमांना प्रोत्साहन द्या: सार्वजनिक सेवा वितरण सुधारण्यासाठी आधार वापरून डिजिटल सेवा आणि उपायांना समर्थन द्या.
८. सार्वजनिक-खाजगी भागीदारी वाढवा: अखंड, सुरक्षित सेवांसाठी सरकारी आणि खाजगी संस्थांमधील सहकार्य मजबूत करा.
९. नियतकालिक पुनरावलोकन: उदयोन्मुख तंत्रज्ञान, सुरक्षा आणि सार्वजनिक गरजा पूर्ण करण्यासाठी आधार धोरणे नियमितपणे अद्यतनित करा.

निष्कर्ष:

सुशासन सुधारणा नियम २०२५ साठी अलीकडील AADHAR प्रमाणीकरण, आधारची पोहोच वाढवणे, सरकारी आणि खाजगी दोन्ही क्षेत्रांमध्ये चांगल्या सेवा वितरणाला प्रोत्साहन देणे हे उद्दिष्ट आहे. या सुधारणा रहिवाशांना सेवांमध्ये प्रवेश सुधारणे, नवोपक्रम वाढवणे आणि जीवनमान सुलभ करणे यावर लक्ष केंद्रित करतात. आधारचे महत्त्वपूर्ण फायदे आहेत, जसे की फसवणूक कमी करणे, ओळख पडताळणी सुलभ करणे आणि सामाजिक समावेशनाला प्रोत्साहन देणे, परंतु ते गोपनीयतेच्या चिंता, सुरक्षा धोके आणि त्रुटींची शक्यता यासारख्या आव्हानांना देखील तोंड देते.

सिलेबस मॅपिंग:

जीएस-२-राजकारण आणि प्रशासन- सुशासनासाठी AADHAR प्रमाणीकरण

प्रिलिम्ससाठी

नियमाची प्रमुख वैशिष्ट्ये, UIDAI आणि आधार म्हणजे काय?

मुख्यांसाठी

सुशासनासाठी आधार आधार डेटा हाताळण्यात आव्हाने, आधार डेटाचा जबाबदारीने वापर करण्यासाठी शिफारसी 

पूर्वपरीक्षेचे प्रश्न :

प्रश्न: सुशासनासाठी आधार प्रमाणीकरण (समाज कल्याण, नवोन्मेष, ज्ञान) सुधारणा नियम, २०२५ च्या संदर्भात, खालीलपैकी कोणते विधान बरोबर आहे/आहेत?
१. या सुधारणा सार्वजनिक हितासाठी सेवा प्रदान करण्यासाठी सरकारी आणि खाजगी दोन्ही संस्थांसाठी आधार प्रमाणीकरणाचा विस्तार करतात.
२. या सुधारणा आरोग्यसेवेसह सर्व क्षेत्रातील खाजगी कंपन्यांसाठी आधार प्रमाणीकरणाचा वापर करण्यास परवानगी देतात.
खाली दिलेल्या कोडचा वापर करून योग्य उत्तर निवडा:
A. फक्त १
B. फक्त २
C. दोन्ही १ आणि २
D. दोन्ही १ किंवा २ नाही

उत्तर: अ

मुख्य प्रश्न :

प्रश्न: सरकारी आणि खाजगी दोन्ही संस्थांसाठी आधार प्रमाणीकरण वाढविण्याचे संभाव्य फायदे आणि आव्हाने यावर चर्चा करा. या सुधारणा सेवा वितरण आणि प्रशासन कसे सुधारू शकतात आणि त्याची प्रभावीता सुनिश्चित करण्यासाठी कोणत्या प्रमुख समस्या सोडवल्या पाहिजेत?

(२५० शब्द, १५ गुण)

Read More