आजचा जगाचा नकाशा फार वेगाने बदलतोय. जुना “एकाच महासत्तेचा” काळ मागे पडतोय आणि एक नवे, बहुपोलांचे (Multipolar) जग आकार घेत आहे. याच गोंधळलेल्या, बदलत्या वातावरणात भारताने स्वतःचं स्थान मजबूत करण्यासाठी धडपड सुरू केली आहे.
भारत-चीन : तणाव संपण्याचं नाव घेत नाही
एलएसी (Line of Actual Control) वर शेकडो वेळा चर्चा झाली, सैन्य मागे घ्या म्हणून करार झाले… पण तरीही दोन्ही देशांमध्ये तणाव कायम आहे.
चीन भारतावर दबाव आणण्याचा प्रयत्न करतोय आणि भारत संयमाने पण ठामपणे प्रत्युत्तर देतोय.
‘मेक इन इंडिया’च्या माध्यमातून भारताने चीनवरील आर्थिक अवलंबित्व कमी करायला सुरुवात केली आहे.
क्वाड (भारत, अमेरिका, जपान, ऑस्ट्रेलिया) ही आघाडी चीनच्या आक्रमकतेवर एक प्रकारचा रोख बसवते आहे.
जागतिक पातळीवर नवे समीकरण
पूर्वी “अमेरिका म्हणजे सगळं” असं समीकरण होतं. आता मात्र अमेरिका, चीन, रशिया, भारत, युरोप — असे अनेक केंद्र असलेलं जग तयार होत आहे.
युरोपने रशिया-युक्रेन युद्धातून शिकून स्वतःची सुरक्षाव्यवस्था पुन्हा बांधायला सुरुवात केली आहे. आणि भारतासारख्या देशांशी त्यांचे संबंध वाढत आहेत.
भारत देखील लवचिक मुत्सद्देगिरी करत आहे — रशिया आणि अमेरिका दोघांशीही मैत्री टिकवत.
युद्धाने शिकवलेले धडे
रशिया-युक्रेन संघर्षाने पुन्हा एकदा दाखवून दिलं — कोणत्याही देशाला ऊर्जा सुरक्षेपासून ते संरक्षण स्वावलंबनापर्यंत सर्व क्षेत्रात मजबूत व्हावंच लागतं.
भारतानं या युद्धातून धडे घेतले आहेत:
- स्वदेशी संरक्षण उत्पादन वाढवायचं.
- ऊर्जेचे विविध पर्याय शोधायचे.
- आणि सायबर हल्ल्यांपासून स्वतःचं रक्षण करायचं.
नव्या मित्रांच्या शोधात भारत
भारताने एकीकडे क्वाडमध्ये आपली भूमिका मजबूत केली आहे, तर दुसरीकडे पश्चिम आशियातील (युएई, इस्रायल, सौदी अरेबिया) देशांसोबतही आपले नाते मजबूत केले आहे.
‘BRICS’सारख्या गटांमध्ये देखील भारत, चीनसारख्या प्रतिस्पर्ध्याला सामोरे जातानाच स्वतःचे हित जपतोय — हे एक कौशल्यच आहे.
भारत-पाकिस्तान : मोठं युद्ध शक्य आहे का?
पाकिस्तानकडून कायमच कुरबुरी सुरू असतात, पण आजची परिस्थिती वेगळी आहे.
पाकिस्तान आर्थिकदृष्ट्या कमकुवत आहे, राजकीयदृष्ट्या अस्थिर आहे आणि जागतिक स्तरावर देखील एकटा पडला आहे.
मोठं युद्ध होण्याची शक्यता कमी असली तरी सीमारेषेवर छोटे हल्ले, दहशतवादी कारवाया आणि सायबर युद्ध सुरूच राहू शकतात.
भारतासाठी पुढचा मार्ग
जर भारताला जागतिक महासत्ता बनायचं असेल तर काही गोष्टींवर विशेष भर द्यायला हवा:
- संरक्षणात स्वावलंबन: स्वदेशी शस्त्रास्त्रांची निर्मिती वाढवली पाहिजे.
- आंतरराष्ट्रीय मैत्री वाढवायची: अमेरिका, युरोप, आशिया आणि खाडी देशांसोबत मजबूत नाते तयार करावं.
- चीनचा प्रभाव रोखायचा: आपल्या लोकशाही मूल्यांद्वारे आणि सांस्कृतिक प्रभावाद्वारे.
- ऊर्जा सुरक्षेवर भर द्यायचा: विविध ऊर्जास्त्रोत विकसित करायला हवेत.
- आर्थिक क्षमता वाढवायची: भारताला एक विश्वासार्ह उत्पादन केंद्र बनवायला हवं.
- सायबर सुरक्षेला बळ द्यायचं: नव्या युगात सायबर युद्ध मोठं अस्त्र बनलं आहे.
आजच्या घडीला भारताकडे संधी आहे — केवळ प्रादेशिक नेता नाही, तर जागतिक दर्जाचा जबाबदार महासत्ता म्हणून उभं राहण्याची.
ही संधी साधायची असेल तर संयम, मुत्सद्देगिरी, आर्थिक विकास आणि संरक्षणक्षमता — या सगळ्यांचा सुंदर मेळ साधावा लागेल.
कारण भविष्यात यश त्या देशांचं असेल, जे बदलत्या जगाला समजून घेऊन त्यात स्वतःला योग्य पद्धतीने घडवतील.
आणि भारतात ही ताकद नक्कीच आहे.